Tomato Crop protection in Cold : थंडीत टोमॅटो पिकाचे संरक्षण कसे करावे?
1 min read
Tomato Crop protection in Cold : थंडीचा (Cold) परिणाम टोमॅटोवर (Tomato Crop) अनेक अंगांनी दिसतो; सर्वांत मूळ कारण म्हणजे मुळांची क्रिया मंदावणे. जेव्हा माती थंडीने थंड होते, तेव्हा मुळांतील सेल्युलर क्रिया (cellular activity) कमी होते आणि पाणी-अन्नद्रव्यांचे शोषण संथ पडते; त्याचा त्वरित परिणाम पानांच्या पेशींवर होतो. पेशीतील सापेक्ष द्रवमान कमी झाल्याने पानं आत वाकतात आणि कुरळीसारखी होतात. ही वाकडी अवस्था फक्त पाण्याच्या ताणाची प्रतिक्रिया नसून, पानातील हार्मोनल संतुलन, विशेषतः ऑक्सिन (Auxin) आणि साइटोकायनिन (cytokinin) या दोघांमध्ये बिघाड झाल्याचा दर्शनी संकेत आहे. त्यामुळे पानं लहान, गडद व कडक दिसतात आणि संपूर्ण वाढ मंदावते. काळी जमीन असताना, त्यातील उष्णता धरून ठेवण्याची आणि नमी राखण्याची क्षमता जास्त असल्यामुळे मुळांवर हे थंड-ताण कमी पडतो; उलट हलक्या किंवा वाळूयुक्त जमिनीत पाणी पटकन निसटते, तापमानाच्या अचानक घट – वाढीमुळे मुळे वारंवार ताणात येतात आणि त्यामुळे पानांचे कर्लिंग जास्त दिसते. हे भौतिक आणि जैविक दोन्ही व्यवहारांचे मिश्रण आहे.
थंडीमध्ये अन्नद्रव्यांचे शोषण कमी होणे, ही दुसरी महत्त्वाची गोष्ट आहे. कॅल्शियम, मॅग्नेशियम आणि बोरॉन यासारख्या घटकांचे शोषण थंडीत घटते; परिणामतः पेशींचा चांगला विभाजन आणि पानांवरील घोषवापर (structural integrity) बिघडतो. कॅल्शियम कमी झाल्यावर पानांचे टोक आणि किनार नाजूक होतात, मॅग्नेशियमची कमतरता पर्णांची हिरवीपणा व फ्रीनंतर बदलते आणि बोरॉनच्या अभावामुळे पान, टोकिक वाढ व पुष्पधारणा प्रभावित होते. म्हणून थंडीच्या काळात पोषकद्रव्यांची अपुरी उपलब्धता हे पानांच्या कर्लिंगचे आणि फळधारणेच्या कमतरतेचे अंतर्गत कारण आहे. ही समस्या फक्त खत टाकण्याने सुटत नाही, कारण मुळे शोषू शकत नाहीत; म्हणून पानांवरून फोलिअर स्प्रेद्वारे तत्पर पूर्तता अनेकदा अधिक प्रभावी ठरते.
किडी व रोगांचा वाढणाही थंडीच्या वेळेस विलक्षणपणे महत्त्वाची होते; उदा. पांढरी माशी आणि थ्रिप्स थंड – सुख्ख त्वचेवर हल्ला करतात आणि रोगप्रवाह वाढवतात. पांढरी माशी व्हायरसचा वेक्टर म्हणून काम करते आणि Tomato Leaf Curl Virus सारखे रोग पानांवर कायमचे विकृती घडवू शकतात. थंडीमुळे झाडाचे बचावक यंत्रणाही कमी कार्यक्षम होते, त्यामुळे कमी प्रमाणात संक्रमित तक्ता देखील प्रचंड नुकसान करतात. त्यामुळे फक्त पोषणावर लक्ष देणे पुरेसे नाही. रोग – संरक्षण आणि कीटक नियमन एकत्र चालवले पाहिजे, नाहीतर थंडीत केलेले पोषण – उपायही व्यर्थ ठरू शकतात.
जमिनीच्या प्रकाराने निर्माण होणारे सूक्ष्म परंतु निर्णायक फरकही लक्षात घ्यावेत. काळी मातीच्या उष्णता – धारक क्षमतेमुळे रात्रीचे तापमान तुलनेने नियंत्रित राहते, ज्यामुळे रूट झोन अधिक सात्त्विक राहतो आणि पाणी – चक्र हळूच कार्यरत राहतो; परिणामी पानांकडे जाणारा पाणी ताण कमी पडतो. परंतु हलक्या जमिनीत, जिथे थंडी-काळात सूर्यप्रकाश कमी असतो आणि मातीची उष्णता त्वरीत गमावली जाते, तिथे मुळे वारंवार थंडावतात, त्यामुळे पानांवर दिसणारी वाकडी अवस्था वाढते. हा सहज लक्षात येणारा भौतिक परिणाम आहे जो व्यवस्थापनाच्याही मार्गांनी दुरुस्त केला जाऊ शकतो.
थंडीत संरक्षणाचा आणखी एक महत्त्वाचा घटक म्हणजे पाणी नियंत्रण. पण इथे समजून घेण्यासारखी सूक्ष्मता आहे. थंडीत पाणी देताना अति किंवा कमी दोन्ही चुकीचे ठरतात. रात्री उशीरच्या वेळेस पाणी दिल्यास मुळांवर थंडीचा दुष्परिणाम वाढू शकतो; म्हणून सकाळी सूर्य काहीसा चढल्यानंतर, परंतु दिवसा जास्त गरम होण्यापूर्वी, हलक्या मात्र नियमित पाण्याचे पोषण देणे योग्य ठरते. तसेच अत्यल्प पाणी दिल्यास झाड आपले पानं आत वाकवून पाण्याचे नाश वाचवते आणि अति पाण्यामुळे मुळे सडू शकतात. त्यामुळे ड्रिप पद्धतीने नियंत्रित प्रमाणात पाणी पुरवणे सर्वोत्कृष्ट आहे.
हार्मोनल व बायोस्टिम्युलंट मदतनीस म्हणून थंडीच्या वेळी साइटोकायनिन व अमिनो ऍसिडयुक्त पदार्थ तसेच सी-आधारित बायोस्टिम्युलंट्स (seaweed extract व fulvic/humic compounds) उपयोगात आणल्यास पानांच्या जीववैज्ञानिक क्रियाशीलतेत सुधारणा होते. हे घटक पेशींना ऊर्जा आणि नवी वाढ देण्यास मदत करतात आणि थंडीत होणाऱ्या हार्मोनल असंतुलनाचे अंशतः भरून काढतात; परिणामी पानांचा कडपा कमी होऊन वाढ सुचारू राहते. परंतु हे लक्षात ठेवावे की हे उपाय दीर्घकालीन खत व्यवस्थापनासह संपूर्ण पद्धतीने वापरले असले तरच टिकाऊ फायद्याचे ठरतात.
थंडीच्या काळात खतांचे संतुलन विशेष गरजेचे असते. नत्र (N)चा अतिरेक थंडीच्या वेळी पानांच्या नरम वाढीस प्रवृत्त करतो, ज्यामुळे रोगप्रतिकारकता कमी होते; म्हणून थंडीच्या आधी पोटॅशियम आणि फॉस्फरसचे प्रमाण योग्य ठेऊन नत्राचे प्रमाण नियंत्रित करणे गरजेचे आहे. पोटॅशियम फळधारणा आणि थंडी-प्रतिरोधक क्षमता वाढवतो, त्यामुळे थंडीच्या काळात त्याच्या पुरवठ्यावर भर देणे फायद्याचे आहे. तसेच बहुतेक वेळा मानवी तांत्रिकतेनुसार फोलिअर स्प्रे मार्गे सूक्ष्मद्रव्यांची पूर्तता केली जाते. कारण मुळे शोषू शकत नसतात. हा सहसा पटकन आणि लक्षवेधी परिणाम देणारा मार्ग आहे.
सुरक्षात्मक व शारीरिक उपायही कमी महत्त्वाचे नाहीत; मल्चिंग, शेताजवळील विंडब्रेक किंवा तात्पुरते कव्हर (पॉलिथीन/नॉन-वोव्हन कपडे) यामुळे जमिनीचे आणि रोपांचे तापमान स्थिर राहते, वारा थांबतो आणि किडींचे प्रवेश कमी होतो. रात्रीच्या वेळेस फार मोठ्या क्षेत्रावर धूर देणे किंवा इतर उष्णता-संरक्षण उपाय वापरणे शक्य असल्यास तेही तापमान 1-3°C ने वाढवू शकतात आणि त्यामुळे त्वरित आराम मिळू शकतो. परंतु हे उपाय सतत आणि समर्पकरित्या राबवले पाहिजेत; म्हणजे थंडीत होणारे नकारात्मक परिणाम नक्कीच कमी होतील.
अखेर, रोग – सुरक्षा आणि कीटक नियंत्रण हे धोरणात्मक आणि नियमित असावे; रोगग्रस्त रोपे त्वरित ओळखून नष्ट करणे, ट्रॅपिंग व जैविक उपाय (नीम, बायो-पेस्टीसाइड्स) यांचा समावेश करणे आवश्यक आहे. कारण थंडीमध्ये एकदा व्हायरस किंवा किडी प्रस्थापित झाली की, त्यावर नियंत्रण कठीण होते. या सर्व बाबींचा संयोग – जमिनीचे प्रकार समजून घेणे, पाणी आणि खतांचे सूक्ष्म नियमन, फोलिअर पूर्तता, बायोस्टिम्युलंट्सचा वापर आणि सुरक्षात्मक शारीरिक उपाय – एकत्रितपणे वापरले तर थंडीत टोमॅटो पिक हिरवे, ताजे आणि उत्पादनक्षम ठेवता येते.
कृषिसाधना....
