Diwali : बळीराजाची दिवाळी : मातीची ओवाळणी आणि निसर्गाचा दीपोत्सव
1 min read
Diwali : दिवाळी (Diwali)! नुसता शब्द उच्चारला तरी डोळ्यासमोर येतो तो लखलखाट, बाजारपेठांमधील गर्दी आणि गोडधोड फराळाचा सुगंध. पण हा उत्सव फक्त कागदी दिव्यांच्या माळांचा किंवा फटाक्यांच्या आतषबाजीचा नाही. दिवाळीचा खरा अर्थ, तिची खरी ज्योत पाहायची असेल, तर शहरांच्या चकचकीत रस्त्यांवरून आपली पावलं वळवावी लागतील – मातीत! थेट ग्रामीण महाराष्ट्राच्या हिरव्या-पिवळ्या शिवारात, जेथे दिवाळी हा केवळ सण नसतो, तर ते आयुष्यभर केलेल्या श्रमांचं, निसर्गाप्रती असलेल्या ऋणाचं आणि आलेल्या सुगीचं एक कृतज्ञता-पर्व असतं.
🌱 श्रमाची समाप्ती आणि समाधानाची सुरुवात
जेव्हा दिवाळीची चाहूल लागते, तेव्हा खरीप हंगाम आपला शेवटचा टप्पा गाठलेला असतो. भात (धान), बाजरी, सोयाबीन, तूर या सर्व पिकांच्या कापणीचं काम शेतकऱ्याने नुकतंच पूर्ण केलेलं असतं. अंगणात कणसांचे ढिगारे आणि खळ्यात धान्याच्या राशी पाहून बळीराजाच्या चेहऱ्यावर एक अलौकिक समाधानाची लकेर उमटते. ही दिवाळी म्हणजे नुसते दिवे लावणं नव्हे, तर तीळ-तुपात न्हाऊन आलेला आपला हंगाम घराच्या देवघरात आणून ठेवण्याचा आणि वर्षभराच्या सहनशीलतेला साष्टांग नमस्कार घालण्याचा क्षण असतो. शहरात आधुनिक साधनांनी चकचकाट होतो, तर गावात मातीच्या चुलीवर भाजलेल्या गरमागरम पोळीवरच्या तुपाच्या धुराने घराला एक पवित्र गंध येतो. गुरांच्या गोठ्यात त्यांना औक्षणासाठी सजवण्याची तयारी सुरू होते. ही ग्रामीण दिवाळी श्रमाचं आणि निसर्गाशी केलेल्या सौजन्याच्या कराराचं जिवंत प्रतीक आहे.
🐄 ‘राजा’ आणि ‘पोसणाऱ्या’ची पूजा
दिवाळीची सुरुवात होते ती वसुबारसने. गाय-वासराला कुटुंबातील सदस्याप्रमाणे मानणाऱ्या या संस्कृतीत, स्त्री गायीचं औक्षण करते. तिच्या डोक्यावरून प्रेमाने हात फिरवते, गोड घास भरवते आणि नकळत देवाकडे मागते – ‘माझं गोधन सुखी ठेव!’ कारण या कुटुंबाला पोसणाऱ्या अन्नधान्याला जन्म देणारी माती नांगरणारे बैल आणि दूध देणारी गाय-म्हैस ही नुसती गुरं नसतात, ती शेतकऱ्याच्या घराची खरी लक्ष्मी आणि जीवनरेखा असतात.
🐄 मग येते : बलिप्रतिपदा
हा दिवस म्हणजे केवळ पौराणिक कथेतील राजा बळीची आठवण नाही. हा दिवस म्हणजे आपल्या मातीत राबणाऱ्या, आभाळाकडे डोळे लावून घाम गाळणाऱ्या आधुनिक बळीराजाला दिलेला मानाचा मुजरा आहे. गावागावी आजही बलिप्रतिपदेला शेणाने रांगोळी काढली जाते, नवीन धान्याचा, उकडलेल्या रानभाज्यांचा आणि गूळ-भाताचा नैवेद्य मातीला अर्पण केला जातो. हे पूजन आहे त्या मातीचं, श्रमाचं आणि संपूर्ण निसर्गाचं, ज्याच्या कृपेने शेतकरी कुटुंबाचं वर्ष सुखासमाधानाचं होतं. शहरी दिवाळी बाजार आणि वस्तूंच्या खरेदीत अडकलेली दिसते, तर ग्रामीण दिवाळी ही म्हणजे थेट निसर्ग आणि जमिनीशी नातं सांगणारी आहे. पिढ्यानपिढ्या चालत आलेलं लोकगीत आजही कानावर पडतं:
‘दिन दिन दिवाळी, गायी म्हशी ओवाळी…
गायी-म्हशी कुणाच्या? लक्ष्मणाच्या!
दे माई खोबऱ्याची वाटी,
वाघाच्या पाठीत घालीन काठी…’
हे केवळ बालगीत नाही, हे आहे ग्रामीण जीवनाची उपासना करणारं, गुरांप्रती आपुलकी दाखवणारं आणि संकटांशी लढण्याचं बळ देणारं ‘कृषिगीत’! हे गाणं सांगतं, शेतकरी केवळ कष्टकरी नाही, तो आपल्या गुरांचा रक्षक आणि आपल्या मातीचा मालक आहे.
🧑🌾 बळीराजा : प्रत्येक ताटामागचा श्रमकण
आज शहरात तुमच्या घरी जो फराळ तयार होतोय – चकलीसाठीचं पीठ असो, लाडवांसाठीचं बेसन असो किंवा करंजीसाठीचा रवा असो – त्या प्रत्येक गोड कणामध्ये बळीराजाचा घाम मिसळलेला आहे. बाजारात दिवाळीचा गजबजाट असेल, पण खरी दिवाळी आहे ती बळीराजाच्या अंगणात! कारण त्यानेच मातीला जपून, आभाळाकडे पाहून आणि घाम गाळून हे सगळं निर्माण केलं आहे. तोच आपल्या देशाचा खरा अन्नदाता, पोशिंदा आणि लक्ष्मीला जन्म देणारा ‘राजा’ आहे. त्यामुळे, या दीपोत्सवात जेव्हा तुम्ही दिव्यांची रोषणाई कराल, लक्ष्मीची पूजा कराल, तेव्हा एक क्षण असा घ्या…
🙏 जिथे तुम्ही तुमच्या अन्नदात्याला – बळीराजाला – नतमस्तक व्हाल.
🌟 शेतकऱ्याच्या श्रमाला आणि निसर्गाच्या कृपेला मानाचा मुजरा! दिवाळीच्या मनःपूर्वक शुभेच्छा! 🌟🙏
🤝 ही मैत्री विचारांची
कृषिसाधना....
