Black fly : संत्रा-माेसंबीच्या बागा काेळशीच्या तावडीत

🌐 संत्रा/मोसंबीवरील काळी माशी व ओळख
संत्रा/ मोसंबी पिकावरील काळी माशी आकाराने लहान म्हणजेच साधारणत: एक ते दीड मिलिमीटर लांब असून, पंख काळसर व पोटाचा भाग लाल असतो. विदर्भातल्या हवामानात या किडीच्या तीन पिढ्या पूर्ण होतात. या किडीच्या माशा नवतीच्या कोवळ्या पानावर खालच्या बाजूने अंडी घालतात. कोवळ्या पानावर घातलेली अंडी सूक्ष्म असून, सुरुवातीला पिवळसर रंगाची असतात. 4 ते 5 दिवसानंतर या अंड्यांचा रंग करडा होतो. उन्हाळ्यात 15 ते 20 दिवसात तर हिवाळ्यात 25 ते 30 दिवसात अंड्यातून माशीची पिल्ले बाहेर पडतात. अंड्यातून बाहेर पडलेली पिल्ले सूक्ष्म आकाराची चापट व फिकट पिवळसर रंगाची असतात. त्यामुळे ती लक्षात येत नाहीत. ही पिल्ले पानावर फिरून फिरून योग्य जागेचा शोध घेतात व नंतर एकाच ठिकाणी राहून पानातील रस शोषण करतात. अन्न रस शोषण करतात. काही दिवसानंतर ही पिल्ले काळी पडतात, तेव्हा प्रादुर्भाव लक्षात येतो. पिल्लाच्या तीन अवस्था पूर्ण होण्यास किमान 4 ते 6 आठवडे लागतात. पिल्ले नंतर कोषावस्थेत जातात. कोष पूर्ण काळे व टणक असतात. कोषावस्था 6 ते 10 आठवड्यांची असते. किडीच्या अंगातून साखरेच्या पाकासारखा चिकट द्रव बाहेर पडतो. या चिकट स्त्रावावर उष्ण व दमट हवामानात काळी बुरशी वाढू लागते. या काळसर बुरशीला ‘कोळशी’ असे संबोधण्यात येते. संत्र्याच्या झाडाला वर्षातून तीन वेळा नवती येते. ‘मृग’ बहाराकरिता जून-जुलै महिन्यात तर ‘हस्त’ बहाराकरिता ऑक्टोबर नोव्हेंबर आणि ‘आंबिया’ बहाराकरिता जानेवारी फेब्रुवारी महिन्यात संत्र्याला नवती येते. याच दरम्यान प्रौढ माशा कोषातून बाहेर पडतात व नवतीच्या कोवळ्या पानाच्या मागील बाजूवर अंडी घालतात. प्रौढ माशा 2 ते 10 दिवस जगतात. अंड्यातून निघालेली पिल्ले अत्यंत नाजूक असल्यामुळे या किडीच्या नियंत्रणासाठी हीच प्रथम पिल्लं अवस्था सर्वात महत्त्वाची आहे. म्हणून या किडीच्या व्यवस्थापनासाठी खालील शिफारस केलेल्या कीटकनाशकाची फवारणी खालील निर्देशित वेळी करणे गरजेचे आहे.

🌐 संत्रा/मोसंबीवरील काळ्या माशीचे व्यवस्थापन
✳️ काळ्या माशीचे पिल्लाचे व्यवस्थापनासाठी मॅलाडा बोनिनेन्सीस या परभक्षक मित्र किडीचे 4-6 अंडी/फांदी हस्त बहाराचे वेळी दोन वेळा सोडावेत.
✳️ मृग बहरासाठी जुलैच्या शेवटच्या आठवड्यात व ऑगस्टच्या दुसऱ्या आठवड्यात तर हस्ता बहारासाठी डिसेंबरच्या दुसऱ्या आठवड्यात व पुन्हा पंधरा दिवसानंतर व आंबिया बहारासाठी मार्चच्या शेवटचा आठवडा व पुन्हा 15 दिवसानंतर निंबोळी तेल 100 ते 125 मिली अधिक 10 लिटर पाणी या प्रमाणात घेऊन फवारणी करावी. निंबोळी तेल पाण्यात मिश्रण करण्यासाठी 100 मिली निंबोळी तेलात 10 ग्रॅम डिटर्जंट किंवा 10 मिली टिपॉल या प्रमाणात मिसळावे. मृग बहारावरील फवारणीत कॉपर ऑक्सीक्लोराईड 30 ग्रॅम अधिक 10 लिटर पाणी या प्रमाणात घेऊन पाण्यात मिसळून फवारणी करावी.
✳️ संत्रा पिकावर वेळोवेळी विशेषत: नवतीच्या कालावधीत पाच टक्के निंबोळी अर्काच्या 15 दिवसांच्या अंतराने फवारण्या कराव्यात.
✳️ वर निर्देशित काळा माशीचे जीवनचक्र (Life cycle) लक्षात घेऊन प्रौढ काळी माशीच्या कोषातून बाहेर निघण्याच्या अवस्थेत संत्रा बगीच्यात अधून-मधून पिवळ्या रंगाचे पत्र्याचे पृष्ठभागावर एरंडीचे तेल अथवा ग्रीस लावलेले पिवळे चिकट सापळे बगीच्यात उभारावे.
✳️ किडीच्या व्यवस्थापनाकरीता डॉ. पंजाबराव देशमुख कृषी विद्यापीठ, अकोला यांनी केलेल्या शिफारशीनुसार मोनोक्रोटोफॉस 11 मि.ली. किंवा डायमेथोयेट 10.5 मि.ली. किंवा क्विनॉलफॉस 20 मि.ली. यापैकी एका कीटकनाशकाची सोबत 10 ग्रॅम कार्बेडेझिम किंवा 30 ग्रॅम कॉपर ऑक्सीक्लोराईड बुरशीनाशकासोबत प्रति 10 लिटर द्रावणात मिसळून फवारणी करावी. दुसरी फवारणी 15 दिवसांनी आवश्यकतेनुसार करावी.
✳️ अंडी उबवण्याच्या कालावधीत काही परभक्षी किडी आढळून आल्यास उदा. क्रायसोपा, लेडीबर्डबिटल इत्यादी मित्र किडी आढळून आल्यास फवारणीमध्ये फेरबदल करावा. अशावेळी कीटकनाशकाची मात्रा अर्धी करून निंबोळी तेल 100 मि.ली. किंवा 5 टक्के निंबोळी द्रावणात फवारणी करून फळामुळे होणारे संभाव्य नुकसान टाळता येईल.

कृषिसाधना....

डॉ. प्रदीप दवणे

कृषिशास्त्रज्ञ, प्रादेशिक फळ संशोधन केंद्र काटोल, जिल्हा नागपूर.
डॉ. पंजाबराव देशमुख कृषी विद्यापीठ अकोला.
संपर्क :- 9604067704
मेल :- dpradeep.ento@gmail.com

See author's posts