Artificial Intelligence in Agriculture : शेती क्षेत्रात आर्टिफिशियल इंटेलिजन्स’चे आव्हान!

हवामान बदल, लोकसंख्या वाढ या क्षेत्रातील रोजगार समस्या आणि अन्नसुरक्षा यासारख्या विविध घटकांपासून AI (Artificial Intelligence) कृषी क्षेत्राला वाचवते. आर्टिफिशियल इंटेलिजन्समुळे आजची कृषी व्यवस्था एका वेगळ्या पातळीवर पोहोचली आहे. कृत्रिम बुद्धिमत्तेमुळे पीक उत्पादन आणि रिअल-टाइम मॉनिटरिंग, कापणी, प्रक्रिया आणि विपणन सुधारले आहे. तण शोधणे, उत्पन्न शोधणे, पीक गुणवत्ता आणि बरेच काही यासारखे विविध महत्त्वाचे मापदंड निर्धारित करण्यासाठी विविध हाय-टेक संगणक-आधारित प्रणाली तयार झाल्या आहेत. कृत्रिम बुद्धिमत्तेचा शेतीवर होणारा परिणाम आणि उपयोग, आर्टिफिशियल इंटेलिजन्सच्या अवलंबनातील आव्हानांवर चर्चा करू.

🎯 पारंपरिक पद्धती वापरून शेतीतील आव्हाने
AI चा प्रभाव आणि कृषी क्षेत्रातील उपयोग समजून घेण्याआधी, पारंपारिक पद्धतींचा वापर करून शेतीमध्ये कोणती आव्हाने आहेत, हे समजून घेतले पाहिजे. जी खाली दिली आहेत…
🔆 शेतीमध्ये विविध हवामान घटक जसे की, पाऊस, तापमान आणि आर्द्रता महत्त्वाची भूमिका बजावतात. प्रदूषणामुळे, काहीवेळा हवामान अचानक बदलते आणि त्यामुळे शेतकऱ्यांना पीक कापणी, बियाणे पेरणी आणि सोली तयार करणे यासाठी योग्य निर्णय घेणे कठीण होते.
🔆 चांगल्या पिकासाठी माती उत्पादनक्षम आणि आवश्यक पोषण, जसे की नायट्रोजन, फॉस्फरस आणि पोटॅशियम असणे आवश्यक आहे. जर हे पोषक घटक प्रभावीपणे जमिनीत नसतील तर त्यामुळे खराब दर्जाची पिके येऊ शकतात. परंतु, या मातीचा दर्जा पारंपारिक पद्धतीने ओळखणे कठीण आहे.
🔆 कृषी जीवनचक्रात आपण आपली पिके तणांपासून वाचवणे आवश्यक आहे. अन्यथा उत्पादन खर्चात वाढ होऊ शकते आणि ते मातीतील पोषक तत्वे देखील शोषून घेतात. परंतु, पारंपारिक पद्धतीने तणांपासून पीक ओळखणे आणि प्रतिबंध करणे कार्यक्षम नाही.
🔆 AI तंत्रज्ञानाचा या क्षेत्रात मोठ्या प्रमाणावर वापर केला जात आहे. शेतीसाठी आर्टिफिशियल इंटेलिजन्स हे एक क्रांतिकारी तंत्रज्ञान बनले आहे. हे निरोगी पिके, कीड नियंत्रण, माती निरीक्षण आणि इतर अनेक मार्गांनी शेतकऱ्यांना मदत करते. खाली कृषिक्षेत्रातील कृत्रिम बुद्धिमत्तेचे काही प्रमुख अनुप्रयोग आहेत…

🎯 हवामान आणि किमतीचा अंदाज
हवामान बदलामुळे पीक कापणी, बियाणे पेरणी आणि सोली तयार करणे यासाठी शेतकऱ्यांना योग्य निर्णय घेणे कठीण आहे, याची या आव्हानांमध्ये चर्चा केली आहे. परंतु AI हवामान अंदाजाच्या मदतीने शेतकऱ्यांना हवामान विश्लेषणाची माहिती मिळू शकते आणि त्यानुसार ते पिकाचा प्रकार, पेरणी करण्यासाठी बियाणे आणि पीक कापणीचे नियोजन करू शकतात. किमतीच्या अंदाजामुळे शेतकऱ्यांना पुढील काही आठवड्यांसाठी पिकांच्या किमतीची चांगली कल्पना येऊ शकते, ज्यामुळे त्यांना जास्तीत जास्त नफा मिळू शकतो.

🎯 पिकांचे आरोग्य निरीक्षण
पिकांची गुणवत्ता मोठ्या प्रमाणावर मातीच्या प्रकारावर आणि जमिनीचे पोषण यावर अवलंबून असते. परंतु, जंगलतोडीच्या वाढत्या प्रमाणामुळे मातीचा दर्जा दिवसेंदिवस खालावत चालला आहे आणि ते ठरविणे कठीण आहे. Plantix नावाचे नवीन ॲप्लिकेशन आणले आहे. हे पीईएटीद्वारे वनस्पती कीटक आणि रोगांसह मातीमधील कमतरता ओळखण्यासाठी विकसित केले गेले. या ॲप्लिकेशनच्या मदतीने, शेतकर्‍यांना चांगले खत वापरण्याची कल्पना येऊ शकते. ज्यामुळे पीक कापणीची गुणवत्ता सुधारू शकते. या अॅपमध्ये AI च्या इमेज रेकग्निशन तंत्रज्ञानाचा वापर केला जातो. ज्याद्वारे शेतकरी वनस्पतींच्या प्रतिमा कॅप्चर करू शकतात आणि गुणवत्तेबद्दल माहिती मिळवू शकतात.

🎯 कृषी रोबोटिक्स
विविध क्षेत्रांमध्ये मुख्यतः उत्पादनात जटिल कार्ये करण्यासाठी रोबोटिक्सचा मोठ्या प्रमाणावर वापर केला जात आहे. आजकाल विविध AI कंपन्या कृषिक्षेत्रात काम करण्यासाठी रोबोट विकसित करत आहेत. हे AI रोबोट्स अशा प्रकारे विकसित केले आहेत की, ते शेतीमध्ये अनेक कामे करू शकतात. AI रोबोट्सना पिकांची गुणवत्ता तपासणे, तण शोधणे आणि नियंत्रित करणे आणि मानवाच्या तुलनेत जलद गतीने पीक कापणी करण्याचे प्रशिक्षण दिले जाते.

🎯 बुद्धिमान फवारणी
AI सेन्सरसह तण सहजपणे शोधले जाऊ शकते आणि ते तण प्रभावित क्षेत्र देखील शोधते. अशी क्षेत्रे सापडल्यावर तणनाशकांचा वापर कमी करण्यासाठी तणनाशकांची तंतोतंत फवारणी करता येते आणि वेळ व पिकाची बचत होते. AI आणि कॉम्प्युटर व्हिजनसह रोबोट्स तयार करणाऱ्या वेगवेगळ्या AI कंपन्या आहेत. जे तणांवर अचूकपणे फवारणी करू शकतात. AI स्प्रेअरचा वापर केल्याने शेतात वापरल्या जाणाऱ्या रसायनांची संख्या मोठ्या प्रमाणावर कमी होऊ शकते आणि त्यामुळे पिकांची गुणवत्ता सुधारते आणि पैशांची बचतही होते.

🎯 रोग निदान
AI अंदाजामुळे शेतकऱ्यांना रोगांचे ज्ञान सहज मिळू शकते. याद्वारे ते योग्य रणनीतीने आणि वेळेवर रोगांचे सहज निदान करू शकतात. त्यामुळे वनस्पतींचे जीवन आणि शेतकऱ्यांचा वेळ वाचू शकतो. हे करण्यासाठी प्रथम संगणक दृष्टी तंत्रज्ञानाचा वापर करून वनस्पतींच्या प्रतिमा पूर्व-प्रक्रिया केल्या जातात. हे सुनिश्चित करते की, वनस्पतीच्या प्रतिमा रोगग्रस्त आणि गैर-रोगग्रस्त भागांमध्ये योग्यरित्या विभागल्या गेल्या आहेत. तपासल्यानंतर रोगग्रस्त भाग कापला जातो आणि पुढील निदानासाठी प्रयोगशाळेत पाठविला जातो. हे तंत्र कीटक शोधणे, पोषक तत्वांची कमतरता आणि बरेच काही शोधण्यास देखील मदत करते.

🎯 अचूक शेती
अचूक शेती म्हणजे ‘योग्य ठिकाण, योग्य वेळ आणि योग्य उत्पादने’. तंतोतंत शेती तंत्र हे एक अचूक आणि नियंत्रित मार्ग आहे, जे पुनरावृत्ती कार्ये करण्यासाठी शेतीच्या श्रम केंद्रित भागाची जागा घेऊ शकते. अचूक शेतीचे एक उदाहरण म्हणजे वनस्पतींमधील ताण पातळी ओळखणे. हे उच्च-रिझोल्यूशन प्रतिमा आणि वनस्पतींवरील भिन्न सेन्सर डेटा वापरून प्राप्त केले जाऊ शकते. सेन्सर्समधून मिळवलेला डेटा नंतर ताण ओळखण्यासाठी इनपुट म्हणून मशीन लर्निंग मॉडेलला दिला जातो.

🎯 कृषिक्षेत्रातील AI चे फायदे आणि आव्हाने
🔆 AI चांगले निर्णय घेण्यास सक्षम करते
भविष्यसूचक विश्लेषण हे कृषी उद्योगासाठी खरोखरच वरदान आहे. हे शेतकर्‍यांना शेतीतील प्रमुख आव्हाने सोडवण्यास मदत करते. जसे की, बाजारातील मागणीचे विश्लेषण करणे, किमतीचा अंदाज लावणे आणि पेरणी आणि कापणीसाठी अनुकूल वेळ शोधणे. शिवाय, AI – चालित यंत्रे माती आणि पीक आरोग्य देखील निर्धारित करू शकतात. खतांच्या शिफारसी देऊ शकतात. हवामानाचे निरीक्षण करू शकतात आणि पिकांची गुणवत्ता देखील निर्धारित करू शकतात. कृषिक्षेत्रातील AI चे असे सर्व फायदे शेतकऱ्यांना चांगले निर्णय घेण्यास आणि कार्यक्षम शेती करण्यास सक्षम करतात.

🔆 AI खर्चात बचत आणते
AI – सक्षम उपकरणे वापरून अचूक शेती केल्याने शेतकऱ्यांना कमी संसाधने आणि खर्चात अधिक पिके घेण्यास मदत होते. AI शेतकऱ्यांना रीअल-टाइम अंतर्दृष्टी प्रदान करते. जे त्यांना शेतीच्या प्रत्येक टप्प्यावर योग्य निर्णय घेण्यास सक्षम करते. या योग्य निर्णयामुळे उत्पादनांचे आणि रसायनांचे कमी नुकसान होते आणि वेळ आणि पैशाचा कार्यक्षम वापर होतो. शिवाय, हे शेतकर्‍यांना सिंचन, खते आणि कीटकनाशक उपचारांची आवश्यकता असलेल्या विशिष्ट क्षेत्रांना ओळखण्यासदेखील अनुमती देते. ज्यामुळे पिकावरील रसायनांचा जास्त वापर वाचतो. या सर्व गोष्टींचा एकत्रित परिणाम होतो आणि परिणामी तणनाशकांचा कमी वापर होतो. पिकांची गुणवत्ता चांगली होते आणि कमी संसाधनांमध्ये जास्त नफा होतो.

🔆 AI मजुरांची कमतरता कमी करते
कृषी उद्योगात मजुरांच्या कमतरतेचा प्रश्न कायमच राहिला आहे. AI शेतीतील ऑटोमेशनद्वारे ही समस्या सोडवू शकते. AI आणि ऑटोमेशनसह, शेतकरी अधिक लोकांशिवाय काम करू शकतात. काही उदाहरणे म्हणजे ड्रायव्हरलेस ट्रॅक्टर, स्मार्ट सिंचन आणि फर्टिलायझिंग सिस्टम, स्मार्ट फवारणी, व्हर्टिकल फार्मिंग सॉफ्टवेअर आणि कापणीसाठी AI-आधारित रोबोट्स. AI-चालित मशीन आणि उपकरणे मानवी फार्महँडच्या तुलनेत खूप वेगवान आणि अचूक आहेत.
AI हे शेतीसाठी वरदान आहे. शेतकरी यांनी हे तंत्रज्ञान समजून घेणे गरजेचे आहे. जग तंत्रज्ञानामुळे वेगळ्या दिशेने वाटचाल करत आहे. आपण जगाबरोबर पुढे जाण्यासाठी तंत्रज्ञान क्षेत्रात होणारे बदल लक्षात घेतले पाहिजे. तंत्रज्ञानाचा शेती क्षेत्रात नेमका काय परिणाम होणार आहे, हे देखील जाणून घेतले पाहिजे. आज शेती क्षेत्रात जमीन धारण क्षमता कमी झाली आहेत. त्यात अस्मानी आणि सुलतानी संकट यांना शेतकरी सतत सामोरे जात आहे. अशा परिस्थितीमध्ये AI तंत्रज्ञान वरदान ठरू शकते का? हे शेतकरी बांधवांनी वापरून बघितले पाहिजे.

कृषिसाधना....

मयुर बाळकृष्ण बागुल

किसानपुत्र आंदोलन, पुणे
संपर्क :- 9096210669
मेल :- bagul.mayur@gmail.com

See author's posts