Rain forecast : यंदा पावसाळा सरासरीपेक्षा अधिक कोसळणार

Rain forecast : देशात जून ते सप्टेंबर या चार महिन्ंयाच्या कालावधीत 96 ते 104 टक्के श्रेणीत पडणारा पाऊस (Rain) हा सरासरी इतका पाऊस मानला जातो. तर 105 ते 110 टक्के श्रेणीत पडणारा पाऊस हा सरासरीपेक्षा अधिक पावसाच्या शक्यतेच्या श्रेणीत मोडतो. भारतीय हवामान विभागाने गुरुवारी (दि. 17 एप्रिल) दिलेल्या अंदाजानुसार यावर्षी येत्या पावसाळ्यात जून ते सप्टेंबर 2025 या चार महिन्यांच्या कालावधीत देशात गुणात्मकदृष्ट्या (क्वान्टीटेटिवली) 105 टक्के + 5 टक्के पाऊस अपेक्षित आहे, जो 105 ते 110 टक्के श्रेणीत म्हणजे सरासरीपेक्षा अधिक पावसाच्या शक्यतेच्या श्रेणीत मोडतो. मागील वर्षी 2024 च्या मान्सून वर्षात ही शक्यता जवळपास इतकीच म्हणजे 106 टक्के होती.

अंकानुसार नकारात्मक शक्यतेच्या जरी विचार केला तरी ही शक्यता 105 टक्के – 5 टक्के म्हणजे ती 100 टक्के येते, जी सरासरीइतक्या म्हणजे 96 टक्के त 104 टक्के पावसाच्या श्रेणीत मोडते. त्याचबरोबर अंकानुसार सकारात्मक शक्यतेचा विचार केल्यास ही शक्यता 105 टक्के + 5 टक्के म्हणजे 110 टक्के येते, जी सरासरीपेक्षा अधिक म्हणजे 105 टक्के ते 110 टक्के पावसाच्या श्रेणीत मोडते.

आता ‘पूर्वानुमान (भाकीत) संभाव्यता’ व ‘जलवायू (वातावरणीय) संभाव्यता’ म्हणजे काय ? या दोन्हीही संभाव्यता (शक्यता)ची संकल्पना स्पष्ट करताना, असे म्हणत येईल की, संपूर्ण 2024-25 वर्षात जागतिक पातळीवरून गेल्या आठ महिन्यांपासून भाकीतासाठी आवश्यक असलेली जागतिक स्थरावरील सर्व हवामान घटकांची माहिती गोळा करून केलेल्या निरीक्षणांची नोंद व त्यावरून निष्कर्षांप्रत आलेली शक्यता म्हणजेच ‘पूर्वानुमान (भाकीत) संभाव्यता’ होय. आतापर्यंत उपलब्ध असलेल्या डेट्यावरून सांखिकीच्या आधारावरून निष्कर्षांप्रत आलेली शक्यता म्हणजे ‘जलवायू (वातावरणीय) संभाव्यता’ होय.

दोन्हीही संभाव्यता या वरील रकान्यात दाखवल्या आहेत. परंतु, मान्सूनच्या अंदाजातील उपलब्ध वरील डेटा रकान्यावरून पूर्वानुमान (भाकीत) संभाव्यताच्या पाच ही श्रेणीतील आकडे पहिले असता असे जाणवते की, आता सरासरीपेक्षा अधिक व अत्यधिक पावसाची शक्यता असलेल्या पूर्वानुमान संभाव्यता या रकान्यातील शेवटच्या ओळीत 33 + 26 अशी 59 टक्के म्हणजे अत्याधिक शक्यता मानली जाते. म्हणजेच देशात सरासरीपेक्षा अधिक असलेला 104 टक्क्यांपेक्षा अधिक श्रेणीतील पाऊस होण्याची शक्यता ही 59 टक्के आहे. ही शक्यता खूपच बळकट असल्याचे जाणवते. त्यामुळे देशात जून ते सप्टेंबर 2025 या चार महिन्यांच्या कालावधीत देशात सरासरीपेक्षा अधिक पावसाची शक्यताच जास्त आहे, हे समजून घेणे गरजेचे आहे.

यावर्षी 2025 च्या पूर्वमोसमी काळात म्हणजे मार्च, एप्रिल व मे 2025 पर्यंत ‘एल – निनो – साऊथ ओसिलेशन्स’ म्हणजे ‘एन्सो’ विषुववृत्तीय प्रशांत महासागरीय परिक्षेत्रात तटस्थ अवस्थेत कार्यरत आहे. परंतु, एकंदरीत हवेच्या दाबाचे व वाऱ्यांचे पॅटर्न पाहता असे दिसते की, अजूनही ‘ला-निना’चा प्रभाव या कार्यक्षेत्रात काहीसा टिकून आहे. असे जरी असले तरी पावसाळ्यातील चार महिन्यात ‘एल – निनो – साऊथ ओसिलेशन्स ’ म्हणजे ‘एन्सो’ची ही अवस्था तटस्थच राहण्याची शक्यता अधिक आहे. अशी अवस्था म्हणजेच ना ‘ला-निना’ किंवा ना ‘एल-निनो’. म्हणजे येत्या पावसाळ्यात चांगला पाऊस पडण्यासाठी कोणताही वातावरणीय घटकांचा अटकाव होण्याची शक्यता या अंदाजात जाणवत नाही.

पावसाळ्याच्या जून ते सप्टेंबर या चार महिन्यांच्या कालावधीतील यावर्षी एन्सो तटस्थेचा काळ, जो मान्सूनला पूरक ठरणारा असल्यामुळे पावसाला अनुकूल असणार आहे. परंतु, पूर्वार्धात म्हणजे जून व जुलै या दोन महिन्यांचा काळ मान्सूनच्या आगमनाच्या संक्रमणाचा काळ असतो. त्यात पूर्व – मान्सून सरीही कोसळत असतात. परंतु, मान्सूनच्या वाटचालीत मान्सून करंट काय असेल, ते त्या वेळच्या प्रणालीवर अवलंबून असेल.

‘भारतीय महासागरीय द्वि-ध्रुविता’ (इंडियन ओशन डायपोल – Indian Ocean Dipole)ची जेव्हा धन अवस्था असते म्हणजे अरबी समुद्र पाण्याचे तापमान अधिक तर बंगालच्या उपसागरातील पाण्याचे तापमान कमी असते, तेव्हा भारतात पावसाळ्यात पाऊस पडण्यासाठी ही स्थिती अधिकच पूरक असते. या दोन्हीही सागरीय पाण्याच्या पृष्ठभागाचे तापमान जेव्हा समसमान असते, तेव्हा ती तटस्थ अवस्था मानली जाते. ‘भारतीय महासागरीय द्वि-ध्रुविता’ (इंडियन ओशन डायपोल) आयओडी हा सुद्धा भारत देशाचा अधिक पाऊस पाडणारा ‘ला-निना’च समजला जातो.

यावर्षी 2025 सध्याच्या पूर्वमोसमी काळात म्हणजे मार्च, एप्रिल व मे 2025 भारतीय महासागरात ‘भारतीय महासागरीय द्वि-ध्रुविता’ (इंडियन ओशन डायपोल – Indian Ocean Dipole) तटस्थ अवस्थेत आहे. येत्या जून ते सप्टेंबर या चार महिन्यातही अवस्था तटस्थच राहण्याची शक्यता सध्या जाणवत आहे. या घटकामुळे येत्या पावसाळ्यात चांगला पाऊस पडण्यासाठी अरबी समुद्र व बंगालचा उपसागर ह्या दोन्हीही सागरीय पाण्याच्या पृष्ठभागाचे तापमान समसमान राहून ही स्थिती संपूर्ण पावसाळ्यात यावर्षी पाऊस पडण्यास पूरक नसली तरी कमीत कमी अटकाव करणारी नाही, ही जमेची बाजू समजावी.

2025 च्या गेलेल्या जानेवारी ते मार्च या तीन महिन्यात पृथ्वीच्या म्हणजे पृथ्वीच्या उत्तर अर्ध गोलार्धातील अमेरिका-कॉन्टिनेन्टल ,आर्टिक सर्कल, अलास्का, डेन्मार्क(ग्रीनलॅंड) तसेच युरेशिया म्हणजे 45 डिग्री उत्तर अक्षवृत्ताच्या उत्तरेकडील चीन, रशिया, युरोप, तिबेटचे पठार, हिमालयाच्या उत्तर भागातील बर्फाळ परिक्षेत्रात सरासरीपेक्षा कमी झालेली हिमवृष्टीची अवस्था देशातील मान्सूनला अधिक पूरक असून, देशाला सरासरीपेक्षा अधिक पाऊस देण्याची शक्यता जाणवत आहे. या भागातील कमी हिमवृष्टी म्हणजे भारत देशात अधिक पाऊस पडण्यासाठी अनुकूलताच मानली जाते.

✳️ महाराष्ट्रासाठी काय?
महाराष्ट्र हा मध्य भारत विभागात मोडतो. ‘टरसाइल’ श्रेणी प्रकारानुसार संपूर्ण महाराष्ट्रात सरासरीपेक्षा अधिक म्हणजे 105 टक्क्यांपेक्षा अधिक पावसाची शक्यता असून, ही शक्यता सर्वाधिक म्हणजे 55 टक्के जाणवत आहे. मराठवाडा व कोकणात ही स्थिती 65 टक्के जाणवत आहे. मात्र, या सरासरीपेक्षा अधिक पावसाच्या शक्यतेमुळे या अधिक पावसाचे वितरण कसे होते, यावरच पडणारा पाऊस लाभदायी की नुकसानदेही याचे उत्तर येणारा काळच देईल.

✳️ मान्सूनच्या आगमनासंबंधी
सरासरी 1 जूनला केरळात दाखल होणारा मान्सून त्याच्या सरासरी तारीख म्हणजे साधारण 10 जूनला मुंबईत सलामी देतो. अर्थात केरळात आगमन झाल्यानंतरच मुंबईतील त्याच्या आगमनाची तारखेचा अंदाज बांधता येतो. मान्सून आगमन कालावधीत खालील 6 वातावरणीय घटकांच्या निरीक्षणानुसार मान्सूनच्या आगमनाची स्थिती त्या त्या वेळेस सांगितली जाते. खरं तर मुंबईतल्या आगमनानंतरच तो उर्वरित महाराष्ट्रात त्याचा प्रवेश ठरवता येतो. हे जरी खरं असले तरी मान्सूनचे आगमन व चार महिन्यात पडणारा मान्सून या दोन स्वतंत्र गोष्टी असून, त्यांच्या भाकीतांचे निकषही स्वतंत्र आहेत.
🔆 वायव्य भारतातील पहाटेचे किमान तापमान
🔆 दक्षिण भारतातील चार राज्यातील पूर्वमोसमी पावसाचे वर्तन
🔆 दक्षिण चीन समुद्रातून रात्रीच्यावेळी बाहेर पडणारी दिर्घलहरी उष्णता ऊर्जा
🔆 मलेशिया थायलंड पश्चिम किनारपट्टीवर 1 ते दीड किमी दरम्यानचे वाहणारे वारे
🔆 वायव्य प्रशांत महासागरावरील हवेचा दाब
🔆 बंगालच्या उपसागरातील बांगलादेश, इंडोनेशिया, दरम्यानचा पण साधारण 10 किमी उंचीवरील वाहणारा वारा अशा या 6 घटकांच्या सतत निरीक्षणावरून हा मान्सून आगमनाचा अंदाज बांधला जातो. 31 मे च्या दुसऱ्या टप्प्यातील सुधारित अंदाजात मान्सून आगमनासंबंधी सविस्तर खुलासा केला जातो. तेव्हाच अंदाजे मुंबईमध्ये मान्सून कोणत्या तारखेला दाखल होईल, हे कळते.

एकंदरीत देशात या 2025 च्या वर्षी ‘एन्सो’ व आय.ओ.डी.ची तटस्थ अवस्था आणि पृथ्वीच्या उत्तर अर्ध गोलार्ध तसेच युरेशियातील कमी हिमवृष्टीने आच्छादलेले परिक्षेत्र पावसासाठी अनुकूलता दर्शवून सरासरीपेक्षा अधिक पाऊस होण्याच्या शक्यतेमुळे देशातील शेतकऱ्यांच्या आशा अधिकच पल्लवीत केल्या आहेत.

कृषिसाधना....

माणिकराव खुळे

निवृत्त हवामान तज्ज्ञ
संपर्क :- 9422059062, 9423217495
मेल :- manikkhule@gmail.com

See author's posts