Orange processing, productivity : संत्रा प्रक्रिया प्रकल्प आला, उत्पादकता वाढीचे काय?

Orange processing, productivity : नागपूर शहरातील मिहान येथे पतंजली फूड व हर्बल पार्क सुरू झाल्याने आता नागपुरी संत्र्याची (Nagpuri orange) मागणी वाढणार आहे. मागील काही वर्षांपासून या संत्र्याची माेठी परवड हाेत असून, संत्र्याचे उत्पादन व उत्पादकांच्या उत्पन्नात घट हाेत आहे. फळ प्रक्रिया उद्याेग (process industry) व्यवस्थित चालविण्यासाठी नागपुरी संत्र्यांचे पुनरुज्जीवन करणे आणि त्यासाठी राज्य सरकारने प्रभाव व विशेष धाेरण (Special Policy) तयार करून त्याची काटेकाेर अंमलबजावणी करणे अत्यावश्यक आहे. याच मागण्यांसाठी काटाेल (जिल्हा नागपूर) येथील नागपुरी संत्रा फार्मर प्राेड्यूसर कंपनीचे अध्यक्ष मनाेज जवंजाळ आणि महाऑरेंजचे कार्यकारी संचालक श्रीधर ठाकरे यांनी मुख्यमंत्री देवेंद्र फडणवीस यांना निवेदन देखील दिले आहे.

♻️ छाेट्या संत्र्याची मागणी वाढणार
नांदेड येथील सह्याद्री फार्मर प्राेड्यूसर कंपनीचा संत्रा प्रक्रिया प्रकल्प सुरू असून, नागपूरच्या पतंजली फूड व हर्बल पार्कची त्यात भर पडली आहे. साेबतच वरुड (जिल्हा अमरावती) तालुक्यात संत्रा प्रक्रिया प्रकल्प (Orange processing plant) उभारण्याचे काम युद्धपातळीवर सुरू आहे. सध्याने दाेन व नंतर सुरू हाेणारा तिसरा असे तिन्ही प्रकल्प पूर्ण क्षमतेने चालवायचे झाल्यास त्यांना माेठ्या प्रमाणात कच्चा माल म्हणजेच छाेट्या व मध्यम आकाराची संत्री लागणार आहेत. त्यामुळे आगामी हंगामापासून छाेट्या व मध्य आकाराच्या संत्र्यांची मागणी वाढणार आहे. कच्च्या मालाचा तुटवडा निर्माण झाल्याने प्रकल्प पूर्ण क्षमतेने चालविणे कठीण जाईल व प्रकल्प अडचणीत येईल.

♻️ प्रकल्पांची संत्रा क्रशिंग क्षमता
🔆 नांदेड :- 600 टन प्रतिदिन
🔆 नागपूर :- 800 टन प्रतिदिन
🔆 वरुड :- 300 टन प्रतिदिन
🔆 एकूण मागणी :- 1,700 टन प्रतिदिन

♻️ संत्र्याचे लागवड क्षेत्र व उत्पादन
विदर्भात 1 लाख 7 हजार हेक्टटरमध्ये संत्र्याच्या उत्पादनक्षम बागा आहेत. अमरावती जिल्ह्यात 70 हजार हेक्टर, नागपूर जिल्ह्यात 30 हजार हेक्टर तर वर्धा व इतर जिल्ह्यात 6 हजार हेक्टरमध्ये संत्रा बागा आहेत. या बागांपासून दरवर्षी अंबिया बहाराच्या संत्र्याचे 9 ते 10 लाख टन तर मृग बहाराचे 7 ते 1 लाख टन म्हणजेच वर्षभरात 16 ते 20 लाख टन संत्राचे उत्पादन हाेते. प्रक्रिया करण्यासाठी छाेट्या व मध्यम आकाराच्या संत्र्याचा वापर केला जाताे. एकूण उत्पादनापैकी 50 टक्के म्हणजेच 8 ते 10 लाख टन संत्रा या तिन्ही प्रकल्पांमध्ये प्रक्रिया करण्यासाठी जाऊ शकताे. या तिन्ही प्रकल्पांना महिनाभरात 51 हजार टन तर सहा महिने म्हणजेच 180 दिवस प्रकल्प पूर्ण क्षमतेने चालवायचे झाल्यास 3 लाख 6 हजार टन संत्र्याची गरज भासणार आहे.

♻️ मानसिकता बदलणे गरजेचे
विदर्भातील बहुतांश संत्रा उत्पादक संत्राची एकमुस्त विक्री करतात. छाेट्या आकाराच्यसा संत्र्यांमुळे माेठ्या आकाराच्या संत्र्याला कमी दर मिळताे. शेतकऱ्यांकडून खरेदी केलेल्या या संत्र्याचे व्यापारी वर्गीकरण करतात आणि छाेटा व मध्यम संत्रा प्रक्रिया प्रकल्पांना पाठवितात तर माेठ्या आकाराचा संत्रा बाजारात टेबल फ्रूट म्हणून विक्रीला काढतात. दर कमी मिळत असल्याने शेतकरी व्यापारी व दलालांच्या नावाने खडे फाेडतात. आर्थिक फायदा करून घेण्यासाठी शेतकऱ्यांनी त्यांची ही मानसिकता बदलणे गरजेचे आहे. बागेतील संत्रा विकताना आधीच छाेटा, मध्यम व माेठा असे आकाराप्रमाणे वर्गीकरण करून विकावा. या प्रकारामुळे बाजारात येणारी छाेटी व मध्यम आकाराची संत्री आधी बाद झाल्याने केवळ माेठ्या आकाराचाच संत्रा उपलब्ध राहील. बाजारातील संत्र्याची मागणी जरी स्थिर राहिली तरी उपलब्धता व पुरवठा कमी राहणार असल्याने दर तेजीत राहतील. या प्रक्रियेमुळे शेतकऱ्यांना थाेडा त्रास हाेईल. पण, यातून संत्रा ग्रेडिंग काेटिंग सेंटर वाढतील, उद्याेजकता व राेजगार वाढेल आणि शेतकऱ्यांना दाेन पैसे अधिक मिळतील. असे केल्यास छाेट्या व मध्यम आकाराच्या संत्र्याला किमान 18 ते 20 रुपये प्रतिकिलाे म्हणजेच 18,000 ते 20,000 रुपये प्रतिटन आणि माेठ्या संत्र्याला 35 ते 40 रुपये प्रतिकिलाे अर्थात 35,000 ते 40,000 रुपये प्रतिटन म्हणजेच सरासरी 27,000 ते 30,000 रुपये प्रतिटन दर मिळू शकताे.

♻️ सरकारकडून अपेक्षा
🔆 जग व भारतातील इतर भागात हाेणाऱ्या संत्र्यांच्या तुलनेत नागपुरी संत्र्यांची उत्पादकता (productivity) खूपच कमी असून, खर्च अधिक आहे. तुलनेत बाजारात दर कमी मिळत असल्याने संत्रा उत्पादकांना आर्थिक नुकसान सहन करावे लागते.
🔆 विदर्भात नागपुरी संत्र्याचे लागवडक्षेत्र, उत्पादन व प्रतिहेक्टर उत्पादकता कमी असल्याने ती वाढविणे आवश्यक असून, यासाठी नागपुरी संत्र्याला राजाश्रय मिळणे गरजेचे आहे.
🔆 नागपुरी संत्र्यांच्या पुनरुज्जीवनासाठी संत्रा आराेग्यवर्धक असल्याच्या देशभर जाहिराती कराव्या.
🔆 वन्यप्राण्यांपासून बागा व फळांचे रक्षण करण्यासाठी कुंपणाला किमान 50 टक्के अनुदान द्यावे.
🔆 शालेय पाेषण आहारात संत्र्यांचा समावेश करावा.
🔆 राज्यस्तरावर संत्रा बाेर्डची निर्मिती करावी, त्याअंतर्गत नवीन संत्रा धाेरण तयार करून ते लागू करावे.
🔆 संत्रा निर्यात सुविधा केंद्रांची निर्मिती करून तिथे सर्व सुविधा उपलब्ध करून द्याव्या तसेच पॅकहाऊस द्यावे.
🔆 सार्क देशांमध्ये संत्रा निर्यातीसाठी प्रयत्न करावे
🔆 ऑरेंज काॅन्सेट्रेट (Orange Concentrate)वर किमान 60 टक्के आयात शुल्क (Import duty) लावावा.

सरकारने या बाबी तातडीने कराव्या, अशी मागणी नागपुरी संत्रा फार्मर प्राेड्यूसर कंपनीने मुख्यमंत्री देवेंद्र फडणवीस यांच्याकडे केली आहे.

♻️ सिट्रस इस्टेटची महत्त्वाची भूमिका
राज्य सरकारने सन 2019 मध्ये विदर्भात तीन सिट्रस इस्टेटची (Citrus Estate) निर्मिती केली. या सिट्रस इस्टेटमध्ये संत्रा व माेसंबी नर्सरी, ट्रॅक्टर, फवारणी यंत्र, गवत कापणीयंत्र, राेटाव्हेटर, माती व पाणी परीक्षण प्रयाेगशाळा, कृषी निविष्ठा केंद्र, संत्रा ग्रेडिंग व काेटिंग सेंटर, संत्रा उत्पादन व प्रक्रिया प्रशिक्षण या बाबी कार्यान्वित करण्यासाठी आवश्यक सुविधा उपलब्ध करून देणे गरजेचे आहे. साेबत सिट्रस इस्टेटची संख्या वाढविणे गरजेचे आहे. या सिट्रस इस्टेटचे कार्य वसंतदादा पाटील शुगर इन्स्टिट्यूटच्या घटनेप्रमाणे चालविणे आवश्यक आहे.

♻️ संत्रा निर्यात सुविधा केंद्र आवश्यक
असंघटित व अपुऱ्या विपणन व्यवस्थेमुळे किमान 70 टक्के शेतकरी त्यांच्याकडील संत्र्यांची व्यापारी व दलालांना शेतातूनच विक्री करतात. ग्रेडिंग व पॅकिंग करून संत्रा विकणाऱ्या शेतकऱ्यांची संख्या खूपच कमी आहे. मध्यंतरी राज्य सरकारने विदर्भात पाच ठिकाणी संत्रा निर्यात सुविधा केंद्र निर्माण करण्याची घाेषणा केली हाेती. या केंद्रात संत्रा ग्रेडिंग, व्हॅक्सिंग, पॅकिंग सुविधांसाेबतच शीतगृहदेखील असते. या केंद्रांच्या कामाला अद्याप कुठेही सुरुवात करण्यात आलेली नाही. त्यामुळे या केंद्रांच्या निर्मितीसाठी राज्य सरकारने तातडीने आवश्यक निधी उपलब्ध करून देत केंद्र उभारणे गरजेचे आहे.

कृषिसाधना....

सुनील एम. चरपे

ज्येष्ठ पत्रकार, शेती विषयाचे अभ्यासक
संपर्क :- 9765092529
मेल :- sunil.charpe@gmail.com

See author's posts